Wie de beelden deze week heeft gezien van Poetin in zijn Doema, weet wat angstaanjagend agressieve dominantie is. Het is een vorm van waanzin die je geen enkel volk toewenst.
Iemand die ik hoog heb zitten stelde pas, dat dominant gedag per definitie angstaanjagend is. Anders is het iets anders. Directief gedrag bijvoorbeeld. Wat dan dus geen dominantie is. Die stelling bevreemde mij. Waarom alleen oog hebben voor angstopwekkende agressieve vormen van dominantie? Daarmee voed je de gedachte dat je agressief moet zijn om hoger op te komen of blijven.
Dominantie betekent in de biologie niets meer dan dat een groepslid in rangorde boven een ander groepslid staat. Dat uit zich in gedragspatronen. Als ieder in de groep een plek heeft die het redelijk kan handhaven, ontstaat er een status quo. Het dominante gedrag wordt subtieler; het ondergeschikte gedrag trouwens ook. Zou je als observant alleen op agressie letten, dan mis je een hoop interessante informatie.
Agressie is bij wolven zeldzaam en vaak niet meer dan een tik op de vingers. Ook bij mensen is er veel zorgzame dominantie: ouders vertonen over het algemeen geen agressie naar hun kinderen. De meeste leerkrachten en leidinggevenden zijn niet agressief.
Agressie kan wel opspelen als de rangorde ter discussie staat. Repressie volgt dan op (vermeend) opstandig gedrag. En vice versa. Agressie maakt ons alert. Dat soort angstige momenten staan in ons geheugen gegrift. Wellicht dat we dominantie daarom één-op-één associëren met agressie. In werkelijkheid gaat ook het herschikken van de bestaande orde veel vaker subtiel: grappen op het randje, negeren, in de hoek zetten, vriendelijk terecht wijzen, slinks verdringen, manipuleren, stelen, diplomatie bedrijven, verkiezingen houden, debatteren, het hoogste woord voeren, ziekmelden, het voortouw nemen, etcetera.
Agressief gedrag vertonen heeft een prijs. Het kost veel energie en je loopt er het risico mee gewond te raken of verstoten te worden. Van chimpansees is bekend dat een groep zich en masse op de dominante aap kan storten om hem af te straffen, als deze zich te asociaal gedraagt. Het lijkt dus of de agressiefste en sterkste wint, maar in de evolutionaire praktijk zien we bewijzen voor iets anders. Agressie is een uitzondering. Meestal is uiterlijk vertoon voldoende. Bij de paradijsvogel gaat het er om wie het mooiste danst. Vervolgens besluit het vrouwtje wie er wint: ook dat is een vorm van dominantie.
Rangorde is bij de mens meerdimensionaal en complex. Je kunt bovenin de politieke rangorde staan en tegelijkertijd onderaan de schaatsladder bungelen. Hoe zich dat uitmiddelt kan per dag verschillen. Onze rangorde is dus altijd in beweging en omdat agressie veel kost hebben we een hoop subtiele manieren ontwikkeld om dominantie en ondergeschiktheid te tonen. Mijn ideaal is als we erkennen dat ieder dominant is in zijn eigen unieke talent en we dus allemaal bereid zijn zo nu en dan een respectvol stapje terug te doen om ons door de ander te laten leiden. Het erkennen van verschil is de weg naar gelijkwaardig samenleven.
Als we dominantie één-op-één koppelen aan agressie als die van Poetin, doen we mee aan de eeuwenoude ontkenning van een vrouwelijke vorm van leiderschap. Een vorm die overigens net zomin voorbehouden is aan vrouwen als dat agressie is voorbehouden aan mannen. Eén van mijn lievelingsverhalen van primatoloog en hoogleraar Frans de Waal is die van de twee ruziënde hooggeplaatste chimpansee-heren. Die ruzie bedreigde de status quo en leidde tot veel onrust in de groep. Gelukkig was er ook nog de hoogstgeplaatste vrouw. De heren kwamen bij haar op het matje, zaten als kleine kinderen beteuterd ieder aan één kant. Zij liet de rust terugkeren. Ook dat is een vorm van dominantie.
Een ander voorbeeld betreft de bonobo, waar de vrouwen de baas zijn. Zij zijn dominant als collectief. Dominant gedrag bestaat bij hen uit toenadering zoeken en je laten verwennen. Ook de bonobovrouw kan agressief uitvallen naar een lager geschikte man, maar dat leidt minder vaak tot excessen. Want ook verzoenen is bij de bonobo een vorm van dominant gedrag.
Mijn idee is, dat menselijke leiders (v/m) meer gezag kunnen krijgen én behouden als ze balans vinden in vrouwelijke en mannelijke vormen van dominantie. En dat is ook prettig voor de groep. Poetin lijkt me trouwens een hopeloze zaak. Mijn hoop is gevestigd op de evolutionaire correctie van zijn waanzinnig agressief gedrag. Mijn medeleven gaat uit naar ieder die onder zijn dominantie te leiden heeft.
